Pismo Sütterlina a inne niemieckie pisma odręczne: Fraktura, Kurrenta i ich wpływ na Sütterlin
Dla wielu z nas, zwłaszcza tych zajmujących się historią XX wieku, niemieckie pismo odręczne, często spotykane w listach, dokumentach i dziennikach, bywa zagadką. To, co na pierwszy rzut oka wydaje się skomplikowanym labiryntem kresek, to tak naprawdę zapisany kod kulturowy i historyczny. Szczególnie interesujące jest pismo Sütterlina, które, choć przez krótki czas powszechne, pozostawiło trwały ślad. Ale czy Sütterlin funkcjonował w próżni? Absolutnie nie. Jego korzenie sięgają głębiej, do innych, starszych form pisma niemieckiego, takich jak Fraktura i Kurrenta, z którymi dzieli pewne cechy, ale i zasadniczo się różni.
Zrozumienie Sütterlina to często pierwszy krok do odczytania korespondencji z czasów wojen i powojennych, co ma szczególną wagę w kontekście historii polskiej. Przez lata, dostęp do wiedzy o tym alfabecie był ograniczony, a same litery budziły strach i niepewność. Warto jednak oswoić tę bestię, by móc samodzielnie odczytywać listy dziadków, dokumenty urzędowe, czy nawet przepisy kulinarne z tamtych lat. Ale zacznijmy od początku: jak Sütterlin wypada na tle innych niemieckich pism odręcznych?
Geneza i charakterystyka: Fraktura, Kurrenta i ich wzajemne relacje
Fraktura, często mylnie utożsamiana z całym pismem gotyckim (które obejmuje szerszy zakres krojów pisma drukowanego), to tak naprawdę krój pisma, który wywarł ogromny wpływ na wygląd pisma odręcznego. Jej charakterystyczne łamane linie i ostre kąty były celowym zabiegiem, mającym naśladować gotycką architekturę. Wyobraźcie sobie katedrę przelaną na papier – to w pewnym sensie Fraktura. Używana powszechnie od XVI wieku, była dominującym krojem pisma drukowanego w krajach niemieckojęzycznych aż do XX wieku. Jej wpływ na pismo odręczne jest oczywisty: wiele charakterystycznych cech, takich jak podwójna kreska pionowa w literze k, przeniknęło do Kurrenty, a później do Sütterlina. Fraktura to ten elegancki, choć nieco monumentalny dziadek niemieckich pism.
Kurrenta, zwana też pismem staroniemieckim, to z kolei prawdziwe pismo odręczne, wywodzące się z pisma bastarda, popularnego w późnym średniowieczu. W odróżnieniu od bardziej formalnej Fraktury, Kurrenta była pismem bardziej płynnym, dynamicznym i przystosowanym do szybkiego pisania. Litery łączyły się ze sobą, tworząc charakterystyczne ligatury (połączenia liter), co z jednej strony przyspieszało pisanie, z drugiej – utrudniało czytanie dla niewprawnego oka. Kurrenta była używana w życiu codziennym, w korespondencji prywatnej i urzędowej, przez wieki kształtując niemiecką kulturę piśmienniczą. Jej wpływ na Sütterlina jest bezdyskusyjny, to ona stanowi bezpośrednią matkę tego pisma. Warto zaznaczyć, że sama Kurrenta ewoluowała na przestrzeni wieków, pojawiając się w różnych odmianach regionalnych, co dodatkowo komplikuje identyfikację i odczytywanie starych tekstów. Można powiedzieć, że Kurrenta była dynamiczna, żywa i pełna indywidualnych naleciałości piszącego.
Sütterlin: Uproszczenie i reforma pisma
Na początku XX wieku, w Niemczech podjęto próby reformy pisma odręcznego, mające na celu jego uproszczenie i ujednolicenie. Efektem tych działań było właśnie pismo Sütterlina, stworzone przez berlińskiego grafika Ludwiga Sütterlina w 1911 roku. Sütterlin miało być łatwiejsze do nauczenia i czytania, zwłaszcza dla dzieci. Charakterystyczną cechą tego pisma jest jego oparcie na prostych, geometrycznych formach, a także uproszczenie kształtów liter w porównaniu do Kurrenty. Sütterlin miało być pismem nowoczesnym, odpowiadającym duchowi czasów.
Sütterlin zyskało popularność w okresie międzywojennym i podczas II wojny światowej, będąc oficjalnym pismem szkolnym. Jednak po wojnie, stopniowo wycofywano je z użycia, a w latach 70. XX wieku niemal całkowicie zapomniano. Dziś Sütterlin kojarzy się głównie z dokumentami z tamtego okresu i stanowi wyzwanie dla historyków, genealogów i wszystkich zainteresowanych odczytywaniem starych tekstów. Choć Sütterlin było próbą uproszczenia, ironicznie stało się dla wielu barierą, oddzielającą od przeszłości. Jego krótki okres używania, w połączeniu z późniejszym zapomnieniem, sprawił, że stało się pismem egzotycznym, wymagającym specjalistycznej wiedzy.
Porównując Sütterlin z Kurrentą, widać wyraźnie dążenie do uproszczenia i geometryzacji form. Litery Sütterlina są bardziej regularne, mniej dynamiczne i pozbawione wielu skomplikowanych ligatur, charakterystycznych dla Kurrenty. Z drugiej strony, pewne cechy Kurrenty przetrwały w Sütterlinie, np. specyficzne kształty niektórych liter, czy zasady łączenia liter. Można powiedzieć, że Sütterlin jest odchudzoną wersją Kurrenty, pozbawioną jej barokowej ornamentyki. Patrząc na Sütterlin, widzimy echo Fraktury i Kurrenty, ale w uproszczonej i zreformowanej formie.
Wpływ i dziedzictwo: Jak odczytywać stare dokumenty?
Choć pismo Sütterlina zostało wyparte przez łacińskie pismo proste, jego wpływ jest nadal widoczny, szczególnie w starszych pokoleniach Niemców, którzy uczyli się go w szkole. Dla wielu z nich, automatycznie przechodzą oni na ten rodzaj pisma, kiedy chcą pisać ręcznie. Co więcej, znajomość Sütterlina ułatwia odczytywanie innych niemieckich pism odręcznych, zwłaszcza Kurrenty. To tak jak z językiem – znajomość jednego języka z danej rodziny ułatwia naukę innych. Rozpoznawanie charakterystycznych cech Sütterlina, takich jak specyficzny kształt liter s (długie i krótkie), e czy n, pomaga w identyfikacji i odczytywaniu tekstów pisanych Kurrentą.
Odczytywanie starych dokumentów pisanych Sütterlinem lub Kurrentą to umiejętność, którą można nabyć. Istnieją kursy, podręczniki i strony internetowe, które pomagają w nauce tego zapomnianego języka. Kluczem do sukcesu jest cierpliwość, systematyczność i praktyka. Warto zacząć od prostszych tekstów, a następnie przechodzić do bardziej skomplikowanych. Nieoceniona jest pomoc doświadczonych czytaczy, którzy mogą wskazać na charakterystyczne cechy pisma i pomóc w rozszyfrowaniu trudnych fragmentów. Pamiętajmy, że odczytywanie starych dokumentów to nie tylko dekodowanie liter, ale również zrozumienie kontekstu historycznego i kulturowego. To podróż w czasie, która pozwala nam lepiej zrozumieć przeszłość i połączyć się z naszymi przodkami. A kto wie, może w starym kufrze na strychu czeka list, napisany Sütterlinem, który odsłoni tajemnicę rodzinną?
